.png)
Η εφηβεία σηματοδοτεί την έναρξη της προετοιμασίας του παιδιού για την αυτονόμηση και ανεξαρτησία του. Η αυτονομία στην εφηβεία ορίζεται ως η ικανότητα που παρουσιάζει ο έφηβος να σκέφτεται και να παίρνει αποφάσεις που είναι δικές του αντί να ενστερνίζεται αυτές των άλλων και διαμορφώνεται μέσα από τις σχέσεις με την οικογένεια και τους συνομηλίκους. Συνεχίζει διακρίνοντας τρία είδη αυτονομίας: συναισθηματική (μετατόπιση από την γονική εξάρτηση προς την αναζήτηση συναισθηματικής υποστήριξης από τους άλλους), συμπεριφορική (ικανότητα έμπρακτης υλοποίησης των αποφάσεων) και αξιακή (ανεξάρτητη υιοθέτηση πολιτικών, θρησκευτικών και ηθικών πεποιθήσεων (Adams & Berzonsky, 2008, σελ. 178-179).
Η πορεία του εφήβου προς την αυτονομία συνδέεται άμεσα με τη διαμόρφωση της προσωπικής του ταυτότητας. O Berzonsky (2004) εισήγαγε τα «στυλ ταυτότητας» για να εξηγήσει τον τρόπο με τον οποίο το άτομο επεξεργάζεται τις πληροφορίες που αφορούν τον εαυτό του. Τα στυλ ταυτότητας που προτείνει είναι το πληροφοριακό (ενεργής διερεύνηση και ανάληψη ευθυνών) το κανονιστικό (συμμόρφωση στις προσδοκίες των άλλων και προσκόλληση σε δογματικές απόψεις) και το διάχυτο/αποφευκτικό (ευθυνοφοβία) (Berzonsky, 2004, σελ.213).
Η οικογένεια του ατόμου επηρεάζει σε σημαντικό βαθμό το στυλ ταυτότητας που επιλέγει ο έφηβος ενώ το στυλ που εκείνος επιλέγει καθορίζει τις διαπροσωπικές του σχέσεις με την οικογένεια, τους συνομηλίκους και το ευρύτερο περιβάλλον (Berzonsky, 2011, σελ.68). Φαίνεται πως οι γονείς κατανοούν την ανάγκη των εφήβων για καθοδήγηση και υποστήριξη κατά τη διαδικασία της ωρίμανσης και προσπαθούν να βρουν την ισορροπία ανάμεσα στην παροχή ασφάλειας από τη μία και το χώρο για αυτονομία από την άλλη τροποποιώντας το στυλ γονικότητας που υιοθετούν ( Inguglia et al., 2015, σελ.2-3). Μια συστηματική ανασκόπηση των ερευνών δείχνει πως τα διαλεκτικά στυλ γονικότητας (δημοκρατικό, ισότιμο) είναι αυτά που υπερτερούν έναντι των υπολοίπων( απολυταρχικό, αυταρχικό, παραχωρητικό, φιλελεύθερο, αδιάφορο) ως προς την εδραίωση πιο λειτουργικών σχέσεων ανάμεσα στους γονείς και τους εφήβους, προωθώντας τη λήψη αποφάσεων με βάση το σεβασμό και τη συνεργασία(Bigner & Gerhardt , 2020, σελ.299).
Οι έφηβοι που μεγαλώνουν σε οικογένειες που εφαρμόζουν το διαλεκτικό στυλ έχουν εσωτερικευμένες αξίες που τους προστατεύουν από τις πιέσεις των συνομηλίκων καθώς λαμβάνουν υπόψιν τις αντιδράσεις των γονέων τους σχετικά με το κάπνισμα, το αλκοόλ, τις ουσίες και επιλέγουν την αποχή από την επιβλαβή χρήση των ουσιών αυτών (Chan & Chan, 2013, σελ.296 ). Η γονική συμπεριφορά που παρέχει σωστή δομή και φροντίδα θα πρέπει να χαρακτηρίζεται από στήριξη του εφήβου σε θέματα εικόνας του εαυτού και του σώματός του, καθοδήγηση ως προς τον εκπαιδευτικό και επαγγελματικό προσανατολισμό, οριοθέτηση της συμπεριφοράς και επεξήγηση των συνεπειών των πράξεων, προώθηση της ακαδημαϊκής και κοινωνικής μάθησης, εκμάθηση τρόπων διαχείρισης οικονομικών θεμάτων, υποστήριξη των ενδιαφερόντων και των σχέσεων με τους συνομηλίκους, καλλιέργεια της κοινωνικής συνείδησης και ηθικών αξιών (Bigner & Gerhardt , 2020, σελ.305).
Οι γονεϊκές πρακτικές που λειτουργούν προστατευτικά κατά την ανάπτυξη των εφήβων αφορούν τρεις κατηγορίες: θετική εμπλοκή, παρακολούθηση/ εποπτεία της συμπεριφοράς και ανοιχτή επικοινωνία. Η ανοικτή επικοινωνία αφορά την ικανότητα του γονέα να ανταποκρίνεται με ενσυναίσθηση στη λεκτική και εξωλεκτική συμπεριφορά του εφήβου, να επιλέγει τη συνεργασία και τη διαπραγμάτευση στις συγκρούσεις που προκύπτουν, ενισχύοντας με αυτόν τον τρόπο την αυτονομία του(Kobak et al., 2017, σελ. 139).
Η θετική εμπλοκή περιλαμβάνει αμοιβαίο σεβασμό και θετικό συναίσθημα και φαίνεται πως ασκεί θετική επιρροή στην συναισθηματική ρύθμιση, την αυτοεκτίμηση και τη δεκτικότητα προς τους γονείς λειτουργώντας παράλληλα προστατευτικά έναντι ριψοκίνδυνων συμπεριφορών όπως σεξουαλική δραστηριότητα χωρίς προστασία, χρήση ουσιών (Kobak et al. 2017, σελ.138).
Η γονική παρακολούθηση φαίνεται να σχετίζεται θετικά με τη μείωση της παραβατικότητας, της χρήσης ναρκωτικών και αλκοόλ και των προβλημάτων στο σχολείο. Η πρακτική αυτή λειτουργεί προστατευτικά ιδιαίτερα σε ομάδες οικονομικά ασθενέστερων εφήβων οι οποίοι δε λαμβάνουν καμία επίβλεψη εκτός σπιτιού (Coley et al., 2004, σελ.961). Διαχρονικές μελέτες σε ποικίλα κοινωνικοδημογραφικά περιβάλλοντα δείχνουν πως η πρακτική της γονικής παρακολούθησης σχετίζεται με μειωμένα επίπεδα ριψοκίνδυνης συμπεριφοράς όπως διακίνηση ναρκωτικών , παραβατικότητα , επιθετικότητα (Li et al., 2000, σελ.53).
Η σύνδεση των εφήβων με τους γονείς και την οικογένεια έρχεται ως απάντηση στην εκδήλωση αισθημάτων ζεστασιάς, στοργής και φροντίδας εκ μέρους των γονέων. Οι ‘έφηβοι που μεγαλώνουν σε οικογένειες με υψηλά επίπεδα σύνδεσης μεταξύ των μελών είχαν καθυστερημένη έναρξη σεξουαλικής δραστηριότητας και μειωμένα ποσοστά εγκυμοσύνης , σύμφωνα με τους Resnick et al. (1997,όπ. αναφ. στο Devore & Ginsburg, 2005, σελ.461). Άλλωστε, η διάθεση των γονέων να συζητήσουν ανοιχτά για την αντισύλληψη αυξάνει τη χρήση μεθόδων αντισύλληψης από την πλευρά των εφήβων (Bigner & Gerhardt, 2020, σελ. 310).
Είναι σημαντικό να αναφερθεί πως σύμφωνα με τους Stattin και Kerr (2000), δεν είναι ο άμεσος έλεγχος των γονέων στη συμπεριφορά των εφήβων που έχει σημασία όσο η εθελούσια αποκάλυψη πληροφοριών σχετικών με τη ζωή του εκ μέρους των εφήβων. Άλλωστε αυτό για να συμβεί προϋποθέτει την ύπαρξη ποιοτικής επικοινωνίας μεταξύ γονέων και παιδιών , η οποία εν τέλει και δρα αποτρεπτικά ως προς την αποκλίνουσα συμπεριφορά των εφήβων (Stattin & Kerr, 2000, σελ.1082). Από την άλλη πλευρά, τα υψηλά επίπεδα γονικής παρακολούθησης φαίνεται πως ωφελούν ιδιαίτερα τους εφήβους που ζουν σε συνθήκες φτώχειας και συνδέονται άμεσα με την ψυχική ανθεκτικότητα (Buckner et al., 2003, σελ.158).
Αναφορικά με το διαδίκτυο, οι γονείς συστήνεται να συζητούν με τους εφήβους για την ασφάλεια στον κυβερνοχώρο φροντίζοντας ταυτόχρονα για την απομάκρυνση ενδεχόμενου ακατάλληλου υλικού από το σπίτι (Bigner & Gerhardt, 2020, σελ. 308).
Τέλος, οι διατροφικές βάσεις που έχουν θέσει οι γονείς (οικογενειακά γεύματα, θετικά πρότυπα) ήδη από την παιδική ηλικία φαίνεται πως λειτουργούν ανασταλτικά ως προς την εκδήλωση διατροφικών διαταραχών στην εφηβεία, παρά την πίεση των συνομηλίκων (Bigner & Gerhardt , 2020, σελ. 300).
Η ψυχολόγος
Πωλίνα Αναγνωστοπούλου
Βιβλιογραφικές Αναφορές
Adams, G. R., & Berzonsky, M. (Eds.). (2008). Blackwell handbook of adolescence. John Wiley & Sons. https://books.google.gr/books?hl=el&lr=&id=nDTto7_LrVIC&oi=fnd&pg=PR5&dq=Blackwell+handbook+of+adolescence.+John+Wiley+%26+Sons.&ots=eaV7iqK7EU&sig=UhCV5sXZd_ZePGdZSUSt2KtgWy8&redir_esc=y#v=onepage&q=Blackwell%20handbook%20of%20adolescence.%20John%20Wiley%20%26%20Sons.&f=false
Berzonsky, M. D. (2004). Identity style, parental authority, and identity commitment. Journal of Youth and adolescence, 33, 213-220. https://link.springer.com/article/10.1023/B:JOYO.0000025320.89778.29
Berzonsky, M. (2011). A social-cognitive perspective on identity construction. In S. J. Schwartz, K. https://scholar.google.com/scholar?hl=el&as_sdt=0%2C5&q=Berzonsky%2C+M.+%282011%29.+A+social-cognitive+perspective+on+identity+construction.+In+S.+J.+Schwartz%2C+K.&btnG
Bigner, J. J., & Gerhardt C. (2020). Σχέσεις γονέα-παιδιού: Εισαγωγή στη γονικότητα. Αθήνα: Πεδίο.
Buckner, J. C., Mezzacappa, E., & Beardslee, W. R. (2003). Characteristics of resilient youths living in poverty: The role of self-regulatory processes. Development and psychopathology, 15(1), 139-162. https://scholar.google.com/scholar?hl=el&as_sdt=0%2C5&q=Characteristics+of+resilient+youths+living+in+poverty%3A+The+role+of+self-regulatory+processes&btnG
Chan, S. M., & Chan, K. W. (2013). Adolescents’ susceptibility to peer pressure: Relations to parent–adolescent relationship and adolescents’ emotional autonomy from parents. Youth & Society, 45(2), 286-302.https://scholar.google.com/scholar?hl=el&as_sdt=0%2C5&q=chan+adolescents+susceptibility+to+peer+pressure&btnG
DeVore, E. R., & Ginsburg, K. R. (2005). The protective effects of good parenting on adolescents. Current opinion in pediatrics, 17(4), 460-465. https://journals.lww.com/co-pediatrics/abstract/2005/08000/the_protective_effects_of_good_parenting_on.4.aspx
Inguglia, C., Ingoglia, S., Liga, F., Lo Coco, A., & Lo Cricchio, M. G. (2015). Autonomy and relatedness in adolescence and emerging adulthood: Relationships with parental support and psychological distress. Journal of Adult Development, 22(1), 1-13. https://doi.org/10.1007/s10804-014-9196-8
Kobak, R., Abbott, C., Zisk, A., & Bounoua, N. (2017). Adapting to the changing needs of adolescents: parenting practices and challenges to sensitive attunement. Current opinion in psychology, 15, 137-142. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S2352250X1630135X
Levine Coley, R., Eileen Morris, J., & Hernandez, D. (2004). Out‐of‐school care and problem behavior trajectories among low‐income adolescents: Individual, family, and neighborhood characteristics as added risks. Child development, 75(3), 948-965. https://scholar.google.com/scholar?hl=el&as_sdt=0%2C5&q=Coley+RL%2C+Morris+JE%2C+Hernandez+D.+Out-of-school+care+and+problem+behavior+trajectories+among+low-in&btnG
Li, X., Stanton, B., & Feigelman, S. (2000). Impact of perceived parental monitoring on adolescent risk behavior over 4 years. Journal of adolescent health, 27(1), 49-56. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1054139X00000926
Schwartz, S. J., Luyckx, K., & Vignoles, V. L. (2011). Handbook of identity theory and research (1. Aufl.;1; ed.). Springer Science + Business Media. Adams, G. R., & Berzonsky, M. (Eds.). (2008). Blackwell handbook of adolescence. John Wiley & Sons. https://hou.summon.serialssolutions.com/#!/search?ho=t&include.ft.matches=f&l=gr-GR&q=Luyckx,%20%26%20V.%20L.%20Vignoles%20(Eds.),%20Handbook%20of%20identity%20theory%20and%20research%20(pp.%2055%E2%80%9376).%20New%20York:%20Springer
Stattin, H., & Kerr, M. (2000). Parental monitoring: A reinterpretation. Child development, 71(4), 1072-1085.https://scholar.google.com/scholar?hl=el&as_sdt=0%2C5&q=Parental+Monitoring%3A+A+Reinterpretation&btnG
Comments